5. ČOVEK ŽIVI I ODLUČUJE O BUDUĆNOSTI SVOJE OKOLINE

5.5. Materija kruži u našoj okolini

Sigurno poznajete ljude koji recikliraju papir, plastiku i metale.

Ali da li ste znali i da se materija prisutna na Zemlji reciklira?

Materija se sastoji od atoma, koji grade molekule. Skoro svi hemijski elementi danas prisutni na Zemlji, postoje još od kada je Zemlja prvi put formirana pre nekoliko milijardi godina. Nema nove materije koja dospeva na Zemlju niti odlaska te materije u Svemir, kao što je slučaj sa sunčevom energijom.

Pa kako sad to? Kako stalno koristimo materiju, a ona je još uvek tu?

Pa lepo, na Zemlji postoji odgovor za to: razvijen je mehanizam prirodne obnove – biogeohemijski ciklus. Njega čini niz događaja koji se dešavaju iznova i iznova. Postojeća materija na Zemlji mora neprekidno da kruži. Da toga nema, ne bi bilo života.

To je jedna od najfascinantnijih činjenica o Zemlji — kruženje materije!

Zemlja je zatvoren sistem sa ograničenim iznosom hemijskih elemenata koji su od životnog značaja za organizme. Nema ni unosa ni izlaska materije iz Zemljinog sistema. Zbog toga je razvijen prirodni mehanizam kruženja materije u ekosistemu.

Materija kruži kroz ekosistem.

Dok se

energija kreće kroz ekosistem,

ona neprekidno stiže od Sunca na Zemlju i napušta je u obliku toplotne energije.

Prilagođeno od NASA/Wikimedia Commons (Public Domain)

Šta su biogeohemijski procesi?

Biogeohemijski:

bio –život; geo – zemlja; hemijski – elementi i jedinjenja (voda, ugljenik, kiseonik, fosfor itd.).

Kretanje hemijskih elemenata između organizama i neživih delova prirode (atmosfere, litosfere i hidrosfere). U tom procesu materija prolazi kroz različite hemijske transformacije. Od neorganske materije u organsku i obrnuto.

Kako je to moguće?

Evo jednog primera sa kruženjem ugljenika. U Zemlji se ugljenik nalazi u obliku organskog ugljenika (ugalj, nafta i zemni gas). Kada sagori, organski ugljenik prelazi u ugljen-dioksid (neorganski ugljenik) i odlazi u atmosferu. U procesu fotosinteze neorganski ugljenik (CO2) opet prelazi u organski (masti, šećer, belančevine, proteini).

Saznajte više o biogeohemijskim procesima:

Već smo se susreli sa kruženjem vode, ali hajde da se podsetimo:

Kruženje vode šta to beše?

Koji su elementi od značaja za žive organizme?

Najveći deo žive materije čine jedinjenja u čiji sastav ulaze elementi: ugljenik (C), kiseonik (O), vodonik (H), azot (N) i fosfor (P).

Kruženje materije u prirodi, šta to znači?

Fotografisao Mladen Franko

Kruženje materije znači da su se elementi poput ugljenika, vodonika, kiseonika, kao i ostali elementi koji čine molekule živih bića, tokom vremena reciklirali ponovo.

Dakle, materija ne može biti stvorena ili uništena u hemijskoj ili u biološkoj reakciji.To znači da su elementi samo uključeni u različita jedinjenja, koja se zatim transformišu u druga jedinjenja.

Kako se ukratko može opisati kruženje materije?

Materija iz spoljašnje sredine (bazen neorganskih hranljivih materija) ulazi u lance ishrane. U procesu fotosinteze proizvođači pretvaraju neorganska jedinjenja u organska jedinjenja.

Organska jedinjenja koriste potrošači kroz lance ishrane.

Posle uginuća se potrošačka organska jedinjenja razlažu (razgrađivači) i materija ponovo prelazi u neorganska jedinjenja. Vraća se u spoljašnju sredinu (bazen neorganskih hranljivih materija).

Ovu neorgansku materiju ponovo koriste organizmi (proizvođači) za proces fotosinteze.

Ilustracija protoka energije i kruženja materije. Zelene strelice ilustruju kretanje hranljivih materija, koje ostaju u sistemu. Isprekidane strelice reprezentuju kretanje energije, koja ulazi u sistem putem fotosinteze, da bi nakraju napustila sistem kao toplotna energija.
Prilagođeno od OpenStax..(CC BY 4.0)

Razlika između proticanja energije kroz ekosistem i biogeohemijskih cikusa?

Kretanje energije

Biogeohemijski ciklusi

Energija neprekidno stiže sa Sunca, te se njen gubitak nadoknađuje. Energija protiče kroz ekosistem, ona ne cirkuliše!

  • Počinje i nastavlja se kada proizvođači apsorbuju sunčevu energiju.
  • Nastavlja da se prenosi preko potrošača kroz lanac ishrane.
  • Ova se energija konvertuje u otpadnu toplotu i samo deo energije prelazi sa jednog potrošača na drugi.
Prilagođeno od NASA/Wikimedia Commons (Public Domain)

Materija je tu na Zemlji, a njena količina je ograničena. Bez kruženja materije na Zemlji putem biogeohemijskih ciklusa, ona bi tokom vremena nestala.

  • Neorganske hranljive materije se preko atmosfere ili zemljišta vraćaju proizvođačima.
  • Elementi se recikliraju unutar ekosistema.

Kruženje materije =

                 = Prirodan mehanizam

                      obnavljanja

Zašto je značajno kruženje materije?

Život je zasnovan na principima kruženja materije i proticanja energije.

Čovek je fantastična mašina za reciklažu! Približno dva miliona krvnih zrnaca se zameni svake sekunde u našem telu. Procenjuje se da se za oko 7 godina se potpuno zameni svaka ćelija u našem telu.

Hranljive materije iz okoline se koriste za obnavljanje ćelija u našem telu. Neki od atoma ugljenika u našem telu možda je bio deo nekog lista drveta, dinosaura ili krečnjačke stene. Naši preci, koji su nekad davno živeli (pre nekoliko hiljada godina), možda su udisali isti molekul kiseonika, koji smo mi baš sada udahnuli. Jedan oblik jedinjenja se neprestano smenjuje sa drugim na račun energije koja neprekidno dolazi na Zemlju sa Sunca.

Da li krčenje šuma utiče na biogeohemijske procese?

Krčenjem šuma se remeti kruženje vode, koja se zbog toga brže gubi iz ekosistema.

Kako?

Biljke i drveće zadržavaju vodu izvlačenjem iz tla i vraćaju je u atmosferu kroz proces transpiracije (oko 99%). Zajedno s vodom nestaju i bitni elementi i hranljive materije.

Kruženje ugljika je najbliže povezano sa protokom energije u ekosistemu.

Ugljenik, kiseonik, azot i fosfor su značajni za sva živa bića. Oni se  kreću kroz ekosistem, ako želite da više saznate o putevima kiseonika, azota, fosfora, pogledajte, ali budite istraživač, istražite sami.

Kruženje kiseonika:

 Azot je najzastupljeni u vazduhu. Ima ga čak 78%. On ulazi u sastav proteina i nukleinskih kiselina.

 Fosfor je neophodan za biljke i životinje. On učestvuje u izgradnji značajnih ćelijskih jedinjenja kao što su: nukleinske kiseline,  jedinjenja bogata energijom (ADP, ATP, i dr), lipidi (masti i ulja), i sastavni je deo DNK. Kruženje fosfora objašnjava ponašanje fosfora kroz litosferu, biosferu i hidrosferu. U kruženju fosfora atmosfera nema značajnu ulogu. U atmosferi se fosfor može naći u obliku malih čestica prašine. Fosfor se uveliko koristi u industriji i domaćinstvima preko deterdženata i putem otpadne vode dospeva u reke, jezera i mora. To ima za posledicu masovni razvoj algi i viših biljaka.

 

License

Icon for the Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License

UPOZNAJMO SVET I NAČINIMO GA BOLJIM ZA ŽIVOT Copyright © 2024 by University of Nova Gorica Press is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License, except where otherwise noted.

Share This Book